Zgodnie z zasadą ceny rynkowej (ang. arm’s length principle) podmioty powiązane obowiązane są do ustalania cen transferowych na warunkach, jakie ustaliłyby między sobą podmioty niepowiązane.
Kolejnym narzędziem, obok korekty cen transferowych, na nierynkowość transakcji może okazać się kompensata. W sytuacji kiedy przeprowadzona analiza cen transferowych wskaże jednoznacznie, że ceny kontrolowane nie odpowiadają warunkom rynkowym można zastosować kompensatę.
Zgodnie z definicją ze słownika języka polskiego kompensatą określa się wyrównanie strat, szkód, wszelkich braków zarówno w sferze materialnej, jak i moralnej; kompensacja, rekompensata, rekompensacja, zadośćuczynienie. Natomiast z ekonomicznego punktu widzenia należy rozumieć ją jako metodę rozliczania transakcji w krajowym obrocie towarowym.[1]
Definicji kompensaty należy doszukiwać się w uregulowaniach wynikających z ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (dalej: “KC”). Kompensata jest swego rodzaju potrąceniem. Zgodnie z art. 498 KC gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Kompensatę można utożsamiać, więc ze sposobem wyrównania rachunków między kontrahentami.
W art. 499 KC wskazane jest, że potrącenie (kompensata) dokonywana jest przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.
Kodeks cywilny wskazuje również katalog wierzytelności, które nie mogą być przedmiotem kompensaty. Są to m.in.:
- wierzytelności przedawnione,
- wierzytelności nieulegające zajęciu,
- wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania,
- wierzytelności dotyczące czynów niedozwolonych,
- wierzytelności, których potrącenie uniemożliwiają przepisy szczególne.[2]
W transakcjach kontrolowanych podmioty powiązane mogą skorzystać z umownego lub ustawowego potrącenia wzajemnych zobowiązań.
Przy kompensacie umownej strony posiłkują się na założeniach ustalonych przez nie, na zasadzie swobody umów. W takiej sytuacji stron nie obowiązują wyłączenia od kompensat, wynikające z uregulowań KC. Natomiast kompensata ustawowa opiera się na uregulowaniach zawartych w KC.
Autor: Marta Kiryczuk – Konsultant podatkowy
[2] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640160093/U/D19640093Lj.pdf